قصص العلماءتنکابنی در زمینه های علمی مختلفی چون ادبیات عربی ، شعر ، اصول فقه ، فقه ، درایه ، خلاف ، تفسیر ، کلام و فلسفه آثاری شامل تألیف، شرح، حاشیه و ترجمه دارد که بنا بر نقل خود او به بیش از ۱۷۱ اثر می‌رسد. [۱]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۸۱ ـ ۸۸، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
۱ - قصص العلماءمشهورترین اثر او کتاب قصص العلماء است. [۲]
علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصرین، ج۱، ص۱۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۶۶.
تبریزی خیابانی [۴]
علی تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصرین، ج۱، ص۱۲، چاپ سنگی تهران ۱۳۶۶.
این کتاب را ستوده است. [۵]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر والآثار، ج۱، ص۲۱۲، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ش.
این کتاب شامل زندگینامه ۱۵۳ تن از علمای شیعه است که اغلب آنان از مشایخِ اجازه و اصحاب تألیف قرن سوم تا اواخر قرن سیزدهم‌اند و بیش از شصت درصد آنان به دوره صفویه و پس از آن تعلق دارند. بعلاوه، چنانچه تنکابنی اشاره کرده، شرح حال شمار زیادی از عالمان نیز به مناسبت ذکر شده است. [۶]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۴۵۴، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
تنکابنی چهارمین زندگینامه را به معرفی تفصیلی خود و آثارش اختصاص داده است. [۷]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۷۰ـ ۹۱، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
۱.۱ - گزارش محتوای کتابوی در این کتاب علاوه بر شرح حال علما و بیان پاره ای نصایح و مواعظ در ضمن آنها، مناظرات و حکایاتی بدیع از دانشمندان نقل کرده و به شرح حال کسانی مانند سید علی محمد باب و شیخ احمد اَحسایی و نقد و رد آرای آنان پرداخته است. [۸]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۴۷ـ۵۰، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
[۹]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۵۹ ـ۶۴، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
[۱۰]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۳۱۳ـ۳۲۱، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
[۱۱]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۴۵۳، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
قصص العلماء به فارسی است و به تعبیر مؤلف، این کتاب حاصل محفوظات، شنیده‌ها و تتبع پنجاه ساله اوست که در ۱۲۹۰ در مدت سه ماه نوشته است. برخی از مطالب آن نیز با کتاب مختصر وی در همین زمینه به نام تذکره العلماء مشترک است. [۱۲]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۴۵۳ـ۴۵۴، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
به نوشته برخی مؤلفان مطالب این کتاب بدون نظم و ترتیب است، اما تنکابنی توضیح داده که در این کتاب از نظم خاصی پیروی کرده است. ۱.۲ - نوع چینش قصص العلماءاو این کتاب را با شرح حال علمای زمان خویش، و مقدّم بر همه، یکی از استادان اجازه اش به نام سیدابراهیم بن سیدمحمدباقر موسوی، صاحب ضوابط الاصول ، آغاز کرده و کوشیده است تا زندگینامه‌ها را به ترتیب اجازات و دوره های زمانی از عصر مؤلف به قبل تنظیم کند، [۱۴]
محمدبن سلیمان تنکابنی، قصص العلماء، ج۱، ص۳، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه (بی تا).
چنانکه مرسوم مؤلفان اجازات (مثلاً لؤلؤه البحرین بحرانی) بوده است.با اینهمه وی از روش خود، بویژه پس از گزارش احوال نصیرالدین طوسی (شماره ص =۱۰۰)، عدول کرده و سرانجام قصص العلماء را با زندگینامه سیدنعمت اللّه جزایری ، از علمای قرن یازدهم ، به پایان برده است. ۱.۳ - چاپقصص العلماء نخستین بار در ۱۲۹۰، سال نگارش کتاب، همراه با سبیل النجاه (اثری مختصر از مؤلف در گزارش گفتگوی تفصیلی وی با شخصی مسیحی (فرنگی) در تنکابن، برای اثبات نبوت پیامبر اکرم )، در تهران چاپ شد و پس از آن نیز بارها، چه جداگانه و چه همراه با آثار دیگر، در جاهای مختلف، بدون تصحیح انتقادی، به چاپ رسید. [۱۵]
ج ۵، ستون ۵۱۰ ـ ۵۱۱، خانبابا مشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران ۱۳۴۰ـ۱۳۴۴ش.
[۱۶]
مشار، ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش، ج ۳، ستون ۳۹۱۰ـ ۳۹۱۱، خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰ـ۱۳۵۵ش
۲ - پانویس
۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن سلیمان تنکابنی»، شماره۳۹۵۱. |